Planten hebben een enorm belangrijke plaats in het ecosysteem. Ze bieden aan veel dieren onderdak en voedsel. Sommige planten hebben mechanismen ontwikkeld om stikstof te kunnen binden, waardoor ze een grote rol spelen in de stikstofkringloop. De wortels van een plant hebben een gunstige functie in de bodemontwikkeling, waardoor erosie wordt voorkomen. De kwaliteit van het water in sloten is af te lezen aan de planten die in het water groeien. Een hoog stikstof- en fosforgehalte kan problemen veroorzaken doordat algen en kroos zich zo sterk uitbreiden dat ondergedoken waterplanten te weinig licht krijgen. Stikstof vormt soms ook een probleem omdat het in bepaalde wateren voorkomt in de vorm van (giftig) ammoniak.
Door natuurvriendelijk slootkantenbeheer (geen bemesting en minder intensief bewerkt) krijgen specifieke plantensoorten weer een kans zich te ontwikkelen. Ook de sloten zelf profiteren hiervan, ze zijn schoner en daardoor krijgen de planten weer meer kansen.
Ook bieden de oevers en sloten een geschikt leefmilieu voor insecten, vissen, amfibieën, vogels en zoogdieren.
Hieronder een lijst met plantensoorten die voor kunnen komen in de Lopikerwaard. Bij elke plantensoort staat vermeld wat deze zegt over de toestand van de bodem en/of het water.
Vroeger kwam de Echte koekoeksbloem zeer algemeen voor in de de natte hooilanden. De verlaging van de grondwaterstand en de bemesting van deze hooilanden om de productie te verhogen heeft er voor gezorgd dat de soort is teruggedrongen tot de sloot- en waterkanten.
De plant groeit vaak in sloten die jaarlijks worden geschoond. Hij heeft er echter niet veel van te lijden omdat deze schoonmaakbeurten zijn leefmilieu in stand houden. De zwanenbloem groeit in voedselrijk water.
Pijlkruid wijst op een schone sloot.
